काठमाडौं । पर्कसनका तालदेखि गिटारका मधुर स्वरहरूसम्म, संगीतकार तथा साउन्ड हिलर सम्प्रित राईले नेपालको परिवर्तनशील संगीत यात्रामा आफ्नै विशिष्ट पहिचान स्थापित गरेका छन्। दोस्रो पुस्ताका संगीतकार राईको कला शास्त्रीय संगीतको गहिराइ, आधुनिक रकको ऊर्जा र ध्यानात्मक ध्वनि उपचार (थेराप्युटिक साउन्ड हिलिङ)को संसारबीचको एक सेतु हो।

संगीतमय परिवेशमा हुर्किएका राईले १२ वर्षको उमेरमा तबला सिक्न थाले र केही समयमै गितारप्रति आकर्षित भए। १४ वर्षको उमेरमा उनी विद्यालयका सांगीतिक कार्यक्रममा र तिहारको ‘देउसी–भैंलो’ उत्सवमा प्रस्तुति दिन्थे। औपचारिक संगीत तालिमका क्रममा उनले रक, मेटल, ब्लुज र ज्याज जस्ता परम्परागत र आधुनिक शैलीहरूमा आफ्नो दक्षता विस्तार गरे।

राईको पहिलो रचना “Left Alone” बाट उनको गीत–रचना यात्रा सुरु भयो। आफ्नो ब्यान्ड Strychnine सहित उनले KCM ICMC 2014 मा Judge’s Favorite Award जिते, जहाँ उनले देशभरका उत्कृष्ट कलेज ब्यान्डहरूसँग प्रतिस्पर्धा गरेका थिए। दुई वर्षपछि, अर्को ब्यान्डको नेतृत्व गर्दै उनले ACE Expressions Band Competition मा दोस्रो स्थान प्राप्त गरे, जसले उनको नाम नेपाली कलेज रक संगीत क्षेत्रमा थप मजबुत बनायो।

समयक्रममा राईले नेपाल म्युजिक फेस्टिवल २०१६ — नेपालको सबैभन्दा ठूलो संगीत उत्सवहरूमध्ये एक — मा प्रस्तुति दिए। साथै उनले नेपाल म्युजिक सेन्टर, काठमाडौंद्वारा आयोजित Platform Concert Series (तेस्रो, चौथो, सातौँ र आठौँ संस्करण)मा पनि लगातार प्रस्तुति दिए। यो प्रतिष्ठित वार्षिक कन्सर्टमा प्रदर्शन गर्नु नेपाली उच्चस्तरीय कलाकारहरूको मान्यता हो, जहाँ राईका प्रस्तुतीहरूले उनको प्राविधिक कौशल र भावनात्मक गहिराइलाई उजागर गरे।

परिवारको साउन्ड हिलिङ पृष्ठभूमिबाट प्रेरित हुँदै, राईको ध्यान बिस्तारै प्रदर्शनभन्दा उपचारतर्फ मोडियो। उनले संगीतलाई मानसिक र भावनात्मक सन्तुलनका लागि उपचारको माध्यमका रूपमा अन्वेषण गर्न थाले। औपचारिक तालिमपछि उनले सिङ्गिङ बाउल, बाँसुरी, सारङ्गी, सितार र गितार संयोजन गर्दै आफ्नै अनौठो साउन्ड हिलिङ अभ्यास विकास गरे — जसमा ध्वनिको स्थानिक व्यवस्थापन र सास नियन्त्रण प्रविधिबाट विश्राम र ग्रहणशीलता वृद्धि गरिन्छ।

राईको सर्जनात्मकता मानवीय सेवामा पनि फैलियो। संयुक्त राष्ट्रसंघीय स्वयंसेवक (UNV) मा कार्यरत रहँदा उनले अन्तर्राष्ट्रिय स्वयंसेवक दिवस २०२० (International Volunteer Day 2020)का लागि आधिकारिक थीम गीत सिर्जना गरे — जसमा उनले गीत लेखन, सङ्गीत संयोजन, ध्वनि रेकर्डिङ र सम्पूर्ण उत्पादन कार्यको नेतृत्व गरे। उक्त परियोजनाका लागि उनले चार जना पेशेवर संगीतकारहरूलाई अडिसनद्वारा छनोट गरी भर्ती गरे, र उनीहरूको प्रदर्शनलाई समन्वय गर्दै गीतको सम्पूर्ण सङ्गीतिक संरचना तयार पारे। उनले परम्परागत नेपाली लोक वाद्यहरूलाई आधुनिक ध्वनिसँग मिसाएर एक मौलिक, सन्देशमूलक र प्रेरणादायी रचना प्रस्तुत गरे, जसले राष्ट्रव्यापी रूपमा प्रशंसा प्राप्त गर्‍यो। यो गीत संयुक्त राष्ट्रसंघका च्यानलहरूमा प्रसारित भएको मात्र होइन, नेपाली संगीत क्षेत्रमा स्वदेशी सन्देश र अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चबीचको पुलका रूपमा पनि स्थापित भयो।

संयुक्त राज्य अमेरिका पुगेपछि राईले संस्थाहरूसँग सहकार्य गर्दै नेपाली भाषी समुदायहरूमा संगीत उपचारको अभ्यास विस्तार गरे। उनका कार्यहरू अहिले विभिन्न नेपाली मिडियामा पनि प्रकाशित भएका छन्।

हाल राई आफ्नो नयाँ आध्यात्मिक कन्सेप्ट एल्बम “Origin to the Ultimate” मा कार्यरत छन्, जसमा Saligram, BodhiSattva र Rudra जस्ता गीतहरू समावेश छन्।

“संगीत केवल प्रदर्शन होइन,” राई भन्छन्। “यो भावना र उपचारबीचको पुल हो — यस्तो सम्बन्ध, जसले शब्दभन्दा गहिरो स्तरमा स्पर्श गर्छ।”

🎤 सम्प्रित राईसँग संवाद

तपाईंले कहिले संगीत सिक्न सुरु गर्नुभयो?
म १२ वर्षको उमेरमा तबला सिक्न थालेँ र त्यसपछि छिट्टै गितार सिक्न सुरु गरें। १४ वर्षको उमेरमै विद्यालय प्रतियोगिता र स्थानीय उत्सवहरूमा प्रस्तुति दिन्थें।

कुन–कुन वाद्य बजाउनुहुन्छ?
गितार बाहेक म तबला, मादल, युकुलेले र सिङ्गिङ बाउल बजाउँछु — विशेष गरी थेराप्युटिक सेसनहरूमा।

कहिलेबाट संगीत रचना गर्न सुरु गर्नुभयो?
१५ वर्षको उमेरमा, रक र मेटलबाट प्रभावित भएर मैले संगीत रचना सुरु गरें। मेरो पहिलो मौलिक गीत Left Alone थियो, जसपछि ब्यान्ड प्रतियोगिताका लागि अरू धेरै गीतहरू बनाएँ।

साउन्ड हिलिङमा कसरी प्रवेश गर्नुभयो?
मेरो बाबाले लामो समयदेखि साउन्ड हिलिङ अभ्यास गर्नुभएको थियो, म उहाँबाटै प्रेरित भएँ। पछि मैले औपचारिक रूपमा तालिम लिएँ र बिभिन्न वाद्य र सास–गतिशीलतालाई मिसाएर आफ्नो शैली विकास गरें।

तपाईंको साउन्ड हिलिङ अभ्यासलाई अरूभन्दा फरक के बनाउँछ?
नेपालमा अधिकांश साउन्ड हिलरहरू मुख्यतः सिङ्गिङ बाउलमा मात्र केन्द्रित हुन्छन्। तर म गितार, बाँसुरी, सारङ्गी र सितार जस्ता वाद्यहरूलाई ताल, हार्मोनी र सास नियन्त्रणसँग संयोजन गर्छु। यसले सहभागिहरूलाई केवल ध्यानात्मक शान्ति मात्र होइन, भावनात्मक विमोचन र ध्वनिद्वारा गहिरो अनुभव दिलाउँछ।

साउन्ड हिलिङ र सामान्य संगीतबीच के फरक छ?
हरेक संगीतले शान्ति दिन सक्छ, तर साउन्ड हिलिङ विशेष रूपमा मानसिक र भावनात्मक सन्तुलन सुधार्ने उद्देश्यले बनाइन्छ, जसमा कम्पन र सास सचेतनाको भूमिका हुन्छ।